Mei 2024 – Marion van de Coolwijk
Op een druilerige vrijdagochtend ontmoeten we Stella Braam in het café waar ik, samen met twee andere bestuursleden van Stichting Beelddenken, met haar heb afgesproken. Alhoewel we elkaar nog nooit persoonlijk ontmoet hebben, ben ik aangenaam verrast als ze mij in het voorstelrondje als collega-auteur begroet. Ze doet haar professie eer aan.
Stella Braam (1962) is een ervaren undercover- en onderzoeksjournalist. Na het vwo begon ze in de jaren `80 als autodidact met het schrijven van artikelen. Ze werkte o.a. voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland, NRC en de Volkskrant. Ze schreef meerdere spraakmakende boeken over maatschappelijke ontwikkelingen. In 2020 verscheen Welkom bij de taalclub, over Taaldenkers in een beeldcultuur, dat zij samen met Dr. Annemaaike Serlier-van den Bergh schreef.
`Ik was Annemaaikes pen,` vertelt Stella die het samen schrijven van het boek een feest van herkenning vond. `Ik blijk een echte taaldenker,` bekent ze. `Net als Annemaaike, heb ook ik geen visueel geheugen. Ik zie nooit beelden in mijn hoofd, hooguit in mijn dromen, en verdwaal hopeloos in onbekende ruimtes.
Taaldenken
Welkom bij de taalclub is een toegankelijk boek over taaldenken met herkenbare voorbeelden, persoonlijke verhalen en praktische tips. Dr. Annemaaike Serlier promoveerde op NLD (Non-verbal Learning Disabilities), een leerstoornis op het gebied van de non-verbale ontwikkeling die zich uit in moeite om visuele prikkels te verwerken, en problemen met visueel-ruimtelijke vaardigheden en executieve functies. Zij wilde dat haar wetenschappelijk kennis over het taaldenken het onderwijs bereikte.
Kinderen met NLD komen namelijk verbaal zeer vaardig over, maar hebben vaak problemen met bepaalde aspecten van taal, met name op het gebied van begrip en articulatie. Tevens is er een achterstand in de fijne en grove motoriek. Denk hierbij aan evenwicht, veters strikken, met mes en vork eten, netjes schrijven. Volwassenen met NLD kunnen wel erg onhandig zijn.
Bij taaldenkers staat het verbale vermogen (luisteren en vragen stellen) centraal, terwijl het visueel-ruimtelijke kijken en doen-activiteiten het liefst vermeden worden. Ook is er meestal weinig interesse in creatieve en lijfelijke vakken, zoals knutselen, kleien, verven. Dr. Serliers stelling: `Eerst het praatje, dan het plaatje,` is een gevleugelde uitspraak geworden als het om taaldenken gaat.
In het boek worden heel bewust de Nederlandse termen Taaldenken en Beelddenken gebruikt om de twee verschillende manieren van informatieverwerking van het menselijk brein te duiden, in de wetenschap verbaal-sequentieel en visueel-ruimtelijk genoemd. Mensen passen beide manieren van informatieverwerking in meer of mindere mate toe naar gelang de situatie, voorkeur en/of vaardigheid. Een spectrum waarop zich, volgens Serliers onderzoek, aan de ene kant zo`n 5% taaldenkers bevindt (NLD), en aan de andere kant een klein percentage beelddenkers die problemen ervaren met het taaldenken. De meeste mensen echter, zo`n 90%, zijn combidenker en bevinden zich ergens op het spectrum tussen de twee uitersten in.
Beelddenken
De verschijning van het boek was voor Stichting Beelddenken Nederland aanleiding om begin 2021 contact te zoeken met Dr. Serlier. Beeld- en taaldenken zijn nu eenmaal complementair en niet los van elkaar te zien. Dit leidde tot het inventariseren en combineren van alle kennis die er aan beide kanten was omtrent informatieverwerking en de impact daarvan op het leren en lesgeven. Daaruit kwam de gezamenlijke wens naar voren om een instrument te ontwikkelen voor leerkrachten waarmee de leervoorkeur van leerlingen zichtbaar wordt, zodat beter kan worden aangesloten bij de leerbehoeften. `Taaldenkers zijn verbaal begaafd,` vult Stella aan. `En beelddenkers zijn visueel ruimtelijk begaafd. Dat klinkt een stuk positiever.`
Onderzoek
In opdracht van Stichting Beelddenken Nederland startte er in het voorjaar van 2022 een eerste oriënterend onderzoek naar de gezamenlijk ontwikkelde Informatieverwerking Voorkeur Vragenlijst (IVV). De resultaten hiervan gaven voldoende aanleiding om het onderzoek uit te breiden en landelijk uit te zetten. Helaas heeft Annemaaike dit niet meer mee mogen maken. Zij is in het najaar van 2023 overleden.
Stichting Beelddenken Nederland heeft, in samenwerking met Prof. Dr. Petra Hurks van de Faculteit Psychologie en Neuro Science van de Universiteit Maastricht, het vervolgonderzoek opgezet. Dit voorjaar wordt de vragenlijst uitgezet bij leerlingen van groep 7/8.
Stella is blij dat het gedachtegoed van Annemaaike Serlier de aandacht blijft krijgen die nodig is. Ze vindt het belangrijk om het onderwijs bewust te maken van het feit dat leren op verschillende manieren gebeurt. Een taaldenker heeft weinig met plaatjes of dingen doen, terwijl een echte beelddenker nauwelijks iets binnenkrijgt door te luisteren of te lezen.
`Daar moet het onderwijs iets mee.` Stella klinkt strijdlustig. `Vooral ook omdat er veel overlap is met bekendere leer-en gedragsproblemen. Taaldenkende kinderen krijgen dan een verkeerd etiket opgeplakt, bijvoorbeeld ADHD of autisme. Bij beelddenkende kinderen is er de overlap met dyslexie of een TOS (taalontwikkelingsstoornis). Het is belangrijk dat dat onderscheid gemaakt kan worden door leerkrachten.`
Ze legt uit dat de aandacht voor de informatieverwerking van een kind daardoor vaak naar de achtergrond verdwijnt. Terwijl dat juist het handvat is waarmee je deze kinderen bewust kunt maken van hun manier van leren. Zelf ondervindt Stella dagelijks de ongemakken en voordelen van het taaldenken. `Als extreme taaldenker heb ik moeite om gezichten te herkennen. Daar heb ik dan trucjes voor, om maar niet steeds te hoeven denken: wie bent u? Maar een verhaal vertellen of een babbeltje maken gaat me makkelijk af.`
Dat beelddenkers hetzelfde probleem hebben, maar dan met het onthouden van de namen van mensen, verbaast haar niets. `Eigenlijk ben ik best wel jaloers op mensen die het allemaal voor zich kunnen zien en een goed ruimtelijk inzicht hebben.`
We zijn het erover eens dat er nog veel te winnen valt op het gebied van het vergroten van kennis over informatieverwerking. `Zeker in het onderwijs, vult Stella aan. `Mede door Stichting Beelddenken is er veel aandacht voor de beelddenkers. Maar ook taaldenkers kunnen vastlopen in het onderwijs. Het is belangrijk dat ook hun manier van leren her- en erkend wordt. Waarom is er eigenlijk nog geen Stichting Taalddenken?`